Inleiding door Juul Neumann

Inleiding door Juul Neumann bij de Tentoonstelling 1945 - 1955

(Galerie Witteveen - 15 sept. 1990 )

Dames en heren,

Oeke en Norbert hebben mij verzocht enige inleidende woorden te spreken bij de opening van deze tentoonstelling.

Nu is het wat vreemd om iets te zeggen ter aanbeveling van een expositie waar ook eigen werk hangt.

Daar ik bovendien van mening ben dat beeldende kunst welke toelichting nodig heeft als kunstwerk is tekort geschoten, wil ik mij beperken tot een kleine terugblik op de jaren vijftig.

In de negentiende eeuw was het verschijnsel van de salons (expositievereenigingen) opgekomen.

Enkele bestaan nog, Arti in Amsterdam, Pulchri in Den Haag, Pictura te Dordrecht.

Later kwamen daarbij : St. Lucas, De Onafhankelijken en anderen, die in dit verband niet alle genoemd behoeven te worden.

Na de bevrijding in 1945, ontstonden door allerlei oorzaken enkele nieuwe groeperingen.

In '47 Vrij Beelden, in '48 Cobra, in 1950 Creatie en in 1954 Nieuw Beelden.

De groepen waren niet in de eerste plaats expositie verenigingen, maar meer groepjes van gelijkgezinden, die op basis van een program met elkaar bijeenkwamen.

Het minst was dit het geval met Vrij Beelden.

Op initiatief van Vrij Beelden werd in gehouden april 1950 in het s.m. een tentoonstelling " Nieuwe Stromingen" gehouden, welke een educatief karakter had. Twee van de samenstellers, Gerrits en van der Vossen, waren blijkbaar niet gelukkig met het groot aantal nederlandse exposanten, waaronder zich vogels van zeer diverse pluimage bevonden, wat ook een gevolg was van de opzet: een groot aantal stromingen te laten zien.

Zij hebben met Boers in maart 1950 toen de groep Creatie opgericht, die in februari 1951 voor het eerst naar buiten trad met een tentoonstelling in museum Fodor, —even een kleine correctie op het vermelde in de uitnodiging voor deze tentoonstelling, ik wordt daarin aangekondigd als een van de eerste cratieleden. dat is niet helemaal juist, ik werd pas uitgenodigd zeer kort voor de eerste tentoonstelling, zo kortdat ik niet vermeld ben in het eerste vouwblad, dit voor de goede orde.

Dat dat betekend ook dat ik omtrent de aanloopperiode van een jaar (maart 50 tot febr. 1951) niet gedocumenteerd ben. Omtrent wat zich in dat jaar heeft afgespeeld kan ik dus weinig of niets uit eigen ervaring vertellen, wel van horen zeggen, en van horen zeggen liegt men veel, ik zwijg daar dus nu over.

Creatie kwam uit met een manifest, met de kop : vereniging tot bevordering van absolute kunst. (vouwblad Creatie).

Die slogan wekte nogal wat beroering bij de kunstcritici: Charles Wentinck van Elsevier's weekblad, schreef een satirisch artikel onder de kop: de vuistslag der bloedhete absoluutheid.

De zuurpruim J.M. Prange, criticus van het Parool - hij was naast criticus ook een vakbekwaam etser, zodat men zei "hij etst met zijn eigen zuur". Prange schreef onder andere : "zelfs iets wat we met de dooddoener "interessant" hadden kunnen betitelen was er - voor mij - niet te vinden "

We moesten opboksen tegen een onwelwillende kunstcritiek, tegen de meer traditioneel gerichte kunstenaarsverenigingen en tegen het museumbeleid van de gemeente Amsterdam. Een tegenstand die ons des te hechter samenbond,

Hoe kwamen groepen als Vrij Beelden en Creatie tot stand.

We gaan weer even in de tijd terug.

De ouderen als Boers, Gerrits en Kolthoff kenden elkaar al van voor de oorlog.

Ze waren meestal lid geweest van de "Onafhankelijken", toen een progressieve vereniging.

Na de bevrijding werd een eerste grote tentoonstellimg in het toen nog geheel ontruimde Rijksmuseum gehouden onder de naam "Kunst in Vrijheid".

Hieraan werd deelgenomen door alle beeldende kunstenaars die zich niet bij de "Kulturkammer " hadden aangesloten.

Het was een allegaartje van stijlen : van zeer traditioneel tot zeer vooruitstrevend.

Het criterium was: "als je maar niet fout was geweest".

Door allerlei machinaties, waar ik nu niet verder op inga, waren de "Onafhankelijken " niet meer aanvaardbaar als vereniging voor de progressieve kunstenaars, die meestal ook politiek uiterst links waren georiënteerd.

In 1946 werd in het Sted.Museum een tentoonstelling gehouden onder de titel "Twaalf Schilders". Exposanten o.a.: Boers, Gerrits ( onder het pseudoniem Portheine ) Kersten en van Kruinin-gen.

In 1947 stelde nagenoeg de zelfde groep wederom in het s.m. ten toon, nu onder de naam "Vrij Beelden ".

Vrij Beelden, een mooiere naam is er nooit gevonden, om duidelijk aan te geven wat ons bezielde.

Naast die ouderen waren ook enkele jongeren in het vizier gekomen die in vrijere stijl werkten ; Brands en Rooskens (al wat ouder), Ittmann, Stellaert en Neumann.

Ook kunstenaars uit Rotterdam en Den Haag als : van Stuijvenberg, van Vlijmen, Voeten, Nanninga, Ouborg en Roëde kwamen in de aandacht.

Crouwel werd aangebracht door Sandberg, van der Heide weer door Crouwel, Armando door Boers en zo klitten wij aan elkaar.

Zo ging het ongeveer, de één kende de ander, wist van zijn werk en op onze bijeenkomsten beurtelings bij een van de leden thuis, werd altijd wel iemand uitgenodigd om zijn werk te laten zien, klikte het dan kon hij lid worden, heel informeel en gemoedelijk.

Om de sfeer te schetsen wat anecdoten.

We waren eens bij Brands te gast, op de Oude Zijdsachterburgwal, het was zomer en warm.

De ramen stonden open, opeens begon Eugène te gebaren en van nee te schudden naar een meisje van lichte zeden, dat aan de overkant werkte.

Wat doe je raar zeiden we.

Ja zei Brands, ik heb met haar afgesproken dat als ik bezoekers zou krijgen die goed bij kas waren ik haar een seintje zou geven.

Nu dit was voor ons althans niet het geval.

Op een andere keer, ditmaal bij mij thuis, uiteraard in een wat deftiger buurt, nu ben ik ook een bewoner van de rosse buurt, afgezakt derhalve.

Bij mij thuis, bracht [Willy] Boers Armando mee. hij had een pak tekeningen onder zijn arm, nou laat maar eens zien.

Ze werden een voor een op mijn boekenkast geprikt en uitvoerig besproken.

Van zenuwen vloekte hij, rochelde wat en spoog op de grond.

[mijn vrouw] Carolien was niet zo blij met zo'n gast.

Hij moest op de gang wachten, er werd gestemd en hij werd aangenomen, gedrag onvoldoende, werk prima, en zo hoort het ook.

Creatie stelde ten toon bij Hans Roduin in zijn pakhuis-galerie "Le canard" in de Spuistraat, schuin tegen over zijn boekenantiquariaat De Eend, waar thans een galerie van die naam, gevestigd is,

Ook Armando kreeg een tentoonstelling bij Le canard.

En wij oudere leden van creatie kochten allemaal voor ƒ 15.- een tekening van hem. uitzoeken maar uit een grote stapel.

Later werden die tekeningen, mooi ingelijst en duur verzekerd gexposeerd op een overzichtstentoonstelling van het werk van armando in het S.M.

We beseften toen niet dat ons werk zo in de belangstelling zou komen en zulke prijzen zou maken.

We deden alles zelf, affiches maken, uitnodigingen zeefdrukken, en iedere gelegenheid te baat nemen om ons werk te tonen.

Bijv. in de Openbare Leeszaal aan het Roelof Hartplein, tezamen met een keuze uit boeken en tijdschriften over abstracte kunst.

Maar..... Creatie werd niet toegelaten tot het S.M., we kwamen niet verder dan Fodor, dat wel gunstig midden in de stad ligt, maar vreemd genoeg nooit een publiek trekkend museum is geworden.

Creatie had contacten in het hele land, we stelden ten toon in rotterdam bij het Venster.

In Den haag, bij de Haagse Kunstkring. Ook in twente waren kunstenaars als Wolvecamp en Holtrop die tot de Vrij Beelden/Creatie kring behoorden.

In het buitenland exposeerde leden van Creatie in Indonesië, Parijs, Frankfurt am Main, Kopenhagen, Tel Aviv en Monaco.

We waren arm maar gelukkig, miskend maar creatief, vogels van diverse pluimage maar toch eensgezind.

Dat heeft zo'n 4 jaren geduurd tot maart 1954, toen werd Creatie formeel opgeheven en met bijna dezelfde leden voortgezet onder de naam "groep 54" teneinde tot een samenwerking te komen met Vrij Beelden en enkele leden van de Experimentele Groep (ex cobra ) onder de nieuwe vlag "Liga Nieuw Beelden".

Bij die fusie ben ik wel betrokken geweest en daar zou ik heel wat over kunnen vertellen maar dat valt buiten het kader van deze tentoonstelling.

Mag ik het hierbij laten, want u heeft allen dorst en ik ook,

en u wilt natuurlijk ook ons werk bekijken.